Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Çaldıran döyüşünə dair çıxışı və oradakı ifadələri Azərbaycan cəmiyyətində və ekspert dairələrində ciddi müzakirələrə səbəb olub. Bununla yanaşı, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Numan Kurtulmuş da Şah İsmayılla bağlı qalmaqallı fikirlər səsləndirib.
Bəzi ekspertlər məsələnin iki qardaş ölkə – Azərbaycan və Türkiyə cəmiyyətləri arasında soyuqluq yaradacağını düşünür.
Globalinfo.az-a danışan millət vəkili Hikmət Babaoğlu deyib ki, tarixdə türklərin bir-biri ilə savaşması təəccüblü deyil, əksinə, güclərinin göstəricisidir:
“Tarixin müxtəlif dövrlərində türklər dünya siyasətinə yön verən gücə sahib olublar. Bu güc zaman-zaman onların bir-biri ilə qarşıdurmalarını qaçılmaz edib.
Türklərin bir-biri ilə savaşması təkcə Çaldıran döyüşü ilə məhdudlaşmır. Məsələn, Otluqbeli döyüşündə Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənlə Osmanlı sultanı II Mehmet qarşılaşıb. Başqa bir nümunə isə Ankara döyüşüdür – burada da Osmanlı sultanı Yıldırım Bəyazidlə Əmir Teymur qarşı-qarşıya gəlib. Yəni tarixdə türkün türklə döyüşməsinə dair saysız-hesabsız misallar var.
Tarixdə baş verənləri tarixdə saxlamaq lazımdır. Türk o qədər güclü olub ki, yalnız başqa bir türk onu dayandıra bilib. Bu qəribə səslənsə də, həm də qürurvericidir. Çünki türkü ancaq türk dayandıra bilirdi. Əgər kimsə Çaldıran döyüşünü məzhəb savaşı kimi təqdim edirsə, bu da yanlışdır. Çünki qeyd etdiyim digər misallarda da sünni müsəlman türklər bir-biri ilə döyüşüb. Çaldıranı məzhəb zəmnində şərh etmək, türkçülüklə düşmənçilik etmək deməkdir”.
Hikmət Babaoğlu
Deputat qeyd edib ki, bu gün gözümüzün qarşısında güclənən bir Türk birliyi var:
“Bunu gözü götürməyənlər var və ona görə də bu birliyə kölgə salmağa çalışırlar. Hansısa liderin bu və ya digər tarixi savaşdan daxili auditoriyası üçün istifadə etməsi şəxsləşdirilməməlidir. Düşünürəm ki, bütün bu baş verənlər türk birliyini istəməyən qüvvələrin fitnəsidir”.
Türkiyəli politoloq Həsən Barın da qeyd edir ki, Azərbaycanın tarixi türkün tarixi ilə sıx bağlıdır və bu, ortaq tariximizdir:
“Çaldıran döyüşü bir tərəfin digərinə qarşı üstünlük qazanmaq üçün apardığı mübarizə idi. Ümumiyyətlə, türk tarixində bu kimi savaşlar təkcə Çaldıranla məhdudlaşmır. Belə müharibələr hələ Səlcuqlular dövründən və daha əvvəldən başlayaraq baş verib. Osmanlı imperiyası Anadolu türk Birliyini yaratmaq məqsədilə bir çox türk bəyliklərini öz hakimiyyətinə tabe edib.
İldırım Bəyazid bu birliyi yaratsa da, nəticədə o da Əmir Teymurla qarşılaşmalı oldu. Tarix boyunca bu cür döyüşlər və müharibələr daim baş verib. Amma bu faktlara əsaslanaraq Azərbaycan və Türkiyə xalqları arasında düşmənçilik yaratmaq, tarixə ilişib qalmaq mənasızdır. Əksinə, bu cür yanaşmalar yalnız ortaq düşmənlərin işinə yarayar.
Həsən Barın
Tarixçilər və ziyalılar bu cür qarşıdurmaları gücün birləşdirilməsi istiqamətində baş vermiş hadisələr kimi görürlər. Şah İsmayıl və Yavuz Sultan Səlimin bir-birini şəxsi olaraq sevdiyi də deyilir. Hətta bəzi mənbələrə görə, Yavuzun ölüm xəbərini eşidən Şah İsmayıl kədərlənib və ağlayıb. Şah İsmayıl bu gün Türkiyədə yeddi ulu ozandan biri kimi tanınır, şeirləri sevilərək oxunur.
Doğma şəhərim Kütahya döyüşdən əvvəl Şah İsmayıl tərəfindən işğal olunsa da, yerli əhalidə ona qarşı mənfi münasibət yoxdur. 52 illik Kütahyalıyam, amma nə tarixçilərdən, nə də kütahyalılardan Şah İsmayıl haqqında bir pis söz eşitmişəm. Amma Yavuz Sultan Səlim və Kuyucu Murad Paşa ilə bağlı tez-tez tənqidlər eşidirik”.
H.Barın qeyd edib ki, bir prezidentin türk tarixini hər detalı ilə bilməsi mümkün deyil:
“Çox zaman bu cür çıxışlar mətn müəllifləri tərəfindən hazırlanır. Düşünürəm ki, bu cümlələr də məhz tarixi kontekstdə yetərincə araşdırılmadan yazılmış ifadələrin nəticəsidir.
Azərbaycan və Türkiyə tarix boyu birlikdə mübarizə aparıb və gələcəkdə də birlikdə addımlamalıdır. Çanaqqala savaşında, Qurtuluş savaşında və Qarabağda birgə şəhid olmuşuq. “İki dövlət, bir millət” prinsipinə əsaslanan bu münasibətlərə tarixə ilişərək kölgə salmaq yalnız düşmənlərimizə sərf edər. Yavuz Sultan Səlim də, Şah İsmayıl da bizim cəddimizdir – doğrusuyla, yanlışıyla. Onlara sahib çıxmaq bizim borcumuzdur”.
